Mimo trzydziestoletnich doświadczeń gospodarki wolnorynkowej, w Polsce dalej nie wypracowano mechanizmów pozwalających na płynne przekazanie majątku i zarządzania z równoczesnym zabezpieczeniem przed różnego rodzaju zdarzeniami losowymi. W innych krajach narzędziem pozwalającym na zaplanowanie sukcesji i uniknięcie powyższych trudności są fundacje rodzinne. Polegają one na powołaniu do życia specjalnej osoby prawnej, na którą przenosi się firmę lub inny majątek. Takie fundacje, z reguły zarządzane są wspólnie przez potomków fundatora, członków danej rodziny bądź profesjonalnych menedżerów. Główną intencją fundacji rodzinnej jest umożliwienie wyłączenia rodzinnego majątku, w tym firmy rodzinnej albo grupy spółek, spod zasad prawa spadkowego w celu zachowania integralności majątku i eliminacji możliwości podziału poprzez spadkobierców.
Jako zalety fundacji rodzinnej wymienia się m.in. wyłączenie przedsiębiorstwa rodzinnego spod zwykłego trybu dziedziczenia, możliwość określenia zasad zarządzania przedsiębiorstwem rodzinnym na przyszłość, zmniejszenie ryzyka możliwych konfliktów pomiędzy spadkobiercami, elastyczne określanie kręgu beneficjentów, potencjalnych świadczeń oraz zasad ich otrzymywania, jak również możliwość zaadresowania ryzyk związanych z innymi niż śmierć zdarzeniami losowymi, które czasowo lub trwale uniemożliwiają zarządzanie biznesem przez założyciela.
We wrześniu 2019 roku, ówczesne Ministerstwo Przedsiębiorczości i Technologii oficjalnie rozpoczęło prace nad przepisami pozwalającymi założyć fundację rodzinną. W marcu 2021 roku projekt ustawy w końcu został opublikowany na stronie Rządowego Centrum Legislacji.
Dla utworzenia fundacji rodzinnej konieczne będzie sporządzenie przez notariusza aktu założycielskiego albo testamentu, obejmującego oświadczenie o utworzeniu fundacji rodzinnej. Fundatorem będzie mogła zostać osoba fizyczna posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych. Będzie ona wnosiła do fundacji rodzinnej mienie przeznaczone na realizację jej celów o wartości co najmniej 100 tysięcy złotych.
Istotną kwestią jest znaczna elastyczność w tworzeniu fundacji rodzinnej. Po pierwsze, w przypadku tworzenia fundacji rodzinnej za życia fundatora dopuszcza utworzenie fundacji przez więcej niż jedną osobę fizyczną, czyli np. współmałżonków czy też rodzeństwo wspólnie prowadzące firmę. Projekt umożliwia także utworzenie fundacji na mocy postanowień testamentu.
Podstawowym dokumentem fundacji będzie statut, ustalany przez fundatora i sporządzany w formie aktu notarialnego. Będzie określał m.in.: wysokość funduszu operatywnego, majątek fundacji rodzinnej w chwili jej ustanowienia, zasady powoływania, odwoływania, ustalania okresu kadencji oraz uprawnienia i obowiązki członków organów, a także zasady reprezentacji fundacji rodzinnej. Przede wszystkim jednak fundator określi w nim krąg beneficjentów, czyli tych, którzy mają otrzymywać świadczenia od fundacji. Będą to osoby fizyczne, ale także organizacje pożytku publicznego, np. stowarzyszenia. Beneficjentem będzie mogła zostać osoba fizyczna, bez względu na stopień pokrewieństwa z fundatorem, w tym także osoba trzecia, niezwiązana więzami krwi. Oznacza to, że beneficjentem będzie mógł zostać partner, pozostający w nieformalnym związku, czy przyjaciel rodziny.
Organami fundacji będzie zarząd oraz dobrowolnie rada protektorów. Projekt przewiduje, że beneficjenci mogą zasiadać w zarządzie lub radzie protektorów, ale nie mogą stanowić więcej niż połowy członków takich organów.
Eksperci chwalą też co do zasady rozwiązania dotyczące zachowku. W projekcie, który wprowadza zmiany do kodeksu cywilnego, zaproponowano wiele możliwości. Jedna z nich to zrzeczenie się prawa do zachowku. Ponadto w sytuacji, gdy składnikiem masy spadkowej będzie przedsiębiorstwo, obowiązany do zaspokojenia roszczenia zachowkowego, w tym także fundacja rodzinna, będzie mógł żądać odroczenia terminu jego płatności, rozłożenia na raty, czy też zmniejszenia jego wysokości.
Najwięcej kontrowersji budzą jednak zasady opodatkowania fundacji. Zgodnie z projektem, fundacja będzie opodatkowana 19-proc. CIT na zasadach ogólnych. Oznacza to zatem, że nie będzie mogła korzystać z preferencyjnej, 9-proc. stawki podatku dochodowego. Wniesienie przez fundatora mienia do fundacji na realizację celów tej fundacji oraz tzw. fundusz operatywny ma być neutralne podatkowo. Świadczenia otrzymywane przez beneficjentów z fundacji będą objęte podatkiem od spadków i darowizn w wysokości 19 proc. Z tym, że najbliższa rodzina, będzie zwolniona z podatku, ale tylko do jeżeli przedmiotem świadczenia jest mienie wniesione do fundacji przez tego fundatora. Opodatkowane mają być też dywidendy wypłacane fundacji.